Cán cân thương mại là gì? Cách tính xuất nhập khẩu ròng, thặng dư, thâm hụt hàng hoá

Cán cân thương mại là gì? Đây là một khái niệm rất quan trọng trong lĩnh vực kinh tế và thương mại quốc tế. Được xem như một chỉ số phản ánh sức khỏe của nền kinh tế, cán cân thương mại không chỉ giúp các quốc gia đánh giá vị thế của mình trong thị trường toàn cầu mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và điều chỉnh chính sách kinh tế.

Cách hiểu đúng về cán cân thương mại

Cán cân thương mại là một chỉ số kinh tế quan trọng phản ánh sự khác biệt giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định.

Hiểu rõ về cán cân thương mại sẽ giúp ta có cái nhìn sâu sắc hơn về tình hình kinh tế, từ đó đánh giá được khả năng cạnh tranh của quốc gia trên thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, nó còn ảnh hưởng đến cán cân thanh toán cũng như vị thế kinh tế của một nước trong mối quan hệ với các nước khác.

Phân tích cán cân thương mại không chỉ dừng lại ở việc xem xét thặng dư hay thâm hụt thương mại mà còn liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau như tỷ giá hối đoái, lạm phát, tăng trưởng kinh tế... Từ đó, chúng ta có thể nhận thấy rõ vai trò của cán cân thương mại trong việc điều chỉnh chính sách kinh tế và thương mại của mỗi quốc gia.

Sự khác biệt giữa thặng dư và thâm hụt thương mại

Thặng dư thương mại xảy ra khi giá trị xuất khẩu cao hơn giá trị nhập khẩu, ngược lại, thâm hụt thương mại xảy ra khi giá trị nhập khẩu lớn hơn giá trị xuất khẩu. Việc phân biệt rõ ràng giữa hai khái niệm này cực kỳ quan trọng trong việc phân tích tình hình kinh tế của một quốc gia.

Thặng dư thương mại thường được coi là dấu hiệu tích cực, cho thấy nền kinh tế đang hoạt động hiệu quả và có khả năng sản xuất hàng hóa có giá trị cao để xuất khẩu ra nước ngoài. Trong khi đó, thâm hụt thương mại có thể báo hiệu những vấn đề tiềm ẩn trong nền kinh tế, như phụ thuộc quá nhiều vào hàng hóa nhập khẩu.

Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại (hay cán cân mậu dịch) là sự khác biệt giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa của một quốc gia. Theo định nghĩa của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cán cân thương mại chỉ bao gồm hàng hóa, không tính dịch vụ, điều này giúp phân biệt nó với cán cân tài khoản vãng lai, nơi mà cả hàng hóa và dịch vụ đều được tính.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, cán cân thương mại trở thành một chỉ số quan trọng không chỉ cho riêng quốc gia mà còn cho cả khu vực và toàn cầu. Chỉ số này phản ánh không chỉ sự phát triển của nền kinh tế mà còn cho thấy vị thế cạnh tranh của quốc gia đó trên trường quốc tế.

Cách tính cán cân thương mại

Công thức tính cán cân thương mại khá đơn giản:

Cán cân thương mại = Giá trị xuất khẩu hàng hóa - Giá trị nhập khẩu hàng hóa

Khi áp dụng công thức này, nếu kết quả dương, tức là giá trị xuất khẩu nhiều hơn giá trị nhập khẩu, quốc gia đó sẽ có thặng dư thương mại. Ngược lại, nếu kết quả âm, tức là nhập khẩu vượt qua xuất khẩu, thì quốc gia đó sẽ rơi vào tình trạng thâm hụt thương mại.

Việc theo dõi cán cân thương mại không chỉ giúp các nhà hoạch định chính sách kinh tế đưa ra những quyết định đúng đắn mà còn giúp doanh nghiệp, nhà đầu tư có những dự đoán chính xác về xu hướng thị trường trong tương lai.

Ví dụ:

Một ví dụ minh họa cụ thể có thể là một quốc gia xuất khẩu máy móc trị giá 100 tỷ USD trong khi nhập khẩu nguyên liệu trị giá 80 tỷ USD. Khi đó, cán cân thương mại sẽ là 20 tỷ USD, cho thấy quốc gia đó đang có thặng dư thương mại. Ví dụ này không chỉ thể hiện sự thành công trong việc sản xuất và xuất khẩu hàng hóa mà còn cho thấy khả năng tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế.

Ý nghĩa kinh tế và vai trò của cán cân thương mại

Vai trò trong đánh giá sức khỏe kinh tế

Cán cân thương mại không chỉ đơn thuần là một con số, mà còn cung cấp thông tin quan trọng về năng lực cạnh tranh và vị thế kinh tế quốc tế của một quốc gia.

Một cán cân thương mại dương thường cho thấy rằng quốc gia đó sản xuất hàng hóa có chất lượng cao và có sức hấp dẫn trên thị trường quốc tế. Điều này có thể thu hút đầu tư nước ngoài và góp phần tăng trưởng kinh tế.

Hơn nữa, cán cân thương mại còn là cơ sở để điều chỉnh chính sách thương mại, thuế quan và các chính sách kinh tế khác. Nếu một quốc gia liên tục gặp phải thâm hụt thương mại, điều đó có thể dẫn đến việc chính phủ cần phải xem xét lại các chiến lược phát triển kinh tế của mình, từ đó thúc đẩy cải cách để nâng cao năng lực sản xuất nội địa.

Tác động của thặng dư và thâm hụt thương mại

Thặng dư thương mại mang lại nhiều ưu điểm, như tăng dự trữ ngoại tệ, tạo việc làm, và thúc đẩy tăng trưởng sản xuất. Tuy nhiên, nếu thặng dư quá lớn, nó có thể gây ra căng thẳng thương mại với các đối tác thương mại khác, làm đồng nội tệ tăng giá, từ đó hạn chế khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.

Ngược lại, thâm hụt thương mại có thể phản ánh sức mua mạnh và kích thích tiêu dùng nội địa. Tuy nhiên, nếu kéo dài, nó có thể dẫn đến mất việc làm trong ngành sản xuất nội địa, khiến quốc gia bị phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu và giảm dự trữ ngoại hối.

Tác động đến tỷ giá hối đoái

Cán cân thương mại cũng có mối liên hệ chặt chẽ với tỷ giá hối đoái. Đồng tiền yếu giúp xuất khẩu trở nên rẻ hơn, làm cho hàng hóa của quốc gia đó hấp dẫn hơn trên thị trường quốc tế. Ngược lại, đồng tiền mạnh lại làm cho hàng hóa xuất khẩu trở nên đắt đỏ hơn và có thể dẫn đến thâm hụt thương mại.

Chính vì vậy, các ngân hàng trung ương thường can thiệp vào thị trường ngoại hối để đảm bảo rằng tỷ giá hối đoái không quá mạnh hoặc quá yếu, nhằm duy trì sự ổn định cho cán cân thương mại.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Yếu tố kinh tế

Tỷ giá hối đoái là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Khi đồng nội tệ yếu, xuất khẩu thường cải thiện vì hàng hóa trở nên rẻ hơn đối với thị trường nước ngoài. Ngược lại, nếu đồng nội tệ mạnh, giá hàng hóa xuất khẩu sẽ tăng lên, khiến cho xuất khẩu giảm sút.

Lạm phát cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Khi giá hàng hóa trong nước tăng, sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu sẽ giảm, dẫn đến sự giảm sút trong giá trị xuất khẩu. Một nền kinh tế đang tăng trưởng mạnh thường có nhu cầu nhập khẩu tăng, do đó, cán cân thương mại có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi tình hình tăng trưởng kinh tế.

Yếu tố chính sách

Chính sách thuế quan và hạn ngạch là một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Một chính sách thuế nhập khẩu cao có thể giúp hạn chế nhập khẩu, từ đó cải thiện cán cân thương mại. Ngoài ra, trợ cấp xuất khẩu cho các doanh nghiệp cũng có thể giúp tăng cường xuất khẩu, từ đó nâng cao giá trị cán cân thương mại.

Chính sách tiền tệ và tài khóa cũng là những yếu tố quan trọng. Lãi suất cao có thể thu hút vốn ngoại, ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại. Do đó, việc quản lý chính sách tiền tệ và tài khóa là hết sức cần thiết để duy trì sự cân bằng cho cán cân thương mại.

Yếu tố toàn cầu

Nhu cầu toàn cầu là một yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Sự phát triển kinh tế của các đối tác thương mại có thể thúc đẩy xuất khẩu của quốc gia. Ví dụ, nếu một quốc gia chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc, thì tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc sẽ có tác động lớn đến cán cân thương mại của quốc gia đó.

Giá dầu và nguyên liệu cũng ảnh hưởng rất lớn đến cán cân thương mại. Nếu giá dầu tăng, các quốc gia nhập khẩu dầu sẽ phải chi tiêu nhiều hơn, làm gia tăng thâm hụt thương mại. Ngược lại, các quốc gia xuất khẩu dầu sẽ hưởng lợi lớn từ điều này, dẫn đến sự gia tăng thặng dư thương mại.

Ví dụ thực tế về cán cân thương mại

Quốc tế

Hoa Kỳ là một trong những ví dụ điển hình về thâm hụt thương mại. Vào tháng 1 năm 2025, Hoa Kỳ ghi nhận thâm hụt thương mại lên tới 131,4 tỷ USD, điều này phản ánh nhu cầu nhập khẩu cao, đặc biệt từ Trung Quốc và châu Âu. Mặc dù có nhiều lý do giải thích cho tình hình này, nhưng bản chất phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu đã tạo ra những áp lực nghiêm trọng cho nền kinh tế Mỹ.

Trung Quốc, ngược lại, thường xuyên báo cáo thặng dư thương mại lớn. Vào tháng 12 năm 2024, nước này ghi nhận thặng dư 104,84 tỷ USD nhờ vào xuất khẩu mạnh mẽ của các sản phẩm điện tử và máy móc. Điều này không chỉ báo hiệu sức mạnh kinh tế của Trung Quốc mà còn cho thấy khả năng cạnh tranh vượt trội của các sản phẩm Trung Quốc trên thị trường toàn cầu.

Liên minh châu Âu (EU) cũng là một ví dụ thú vị về thặng dư thương mại. Vào tháng 12 năm 2024, EU ghi nhận thặng dư 13,5 tỷ USD, cho thấy rằng các quốc gia trong khối EU đã tận dụng tốt được vị trí địa lý và sự hợp tác thương mại để nâng cao giá trị xuất khẩu.

Việt Nam

Năm 2023, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam ước đạt 683 tỷ USD; trong đó xuất khẩu giảm 4,4% và nhập khẩu giảm 8,9% so với năm trước. Tuy nhiên, cán cân thương mại cả năm 2023 vẫn xuất siêu khoảng 28 tỷ USD, tăng đáng kể so với mức xuất siêu 12,1 tỷ USD năm trước. Điều này cho thấy rằng mặc dù tình hình kinh tế toàn cầu có nhiều biến động, Việt Nam vẫn duy trì được sự ổn định trong cán cân thương mại.

Vào tháng 10 năm 2024, tổng trị giá xuất khẩu của Việt Nam đạt 315,91 tỷ USD, duy trì trạng thái xuất siêu với thặng dư 21,25 tỷ USD. Tuy nhiên, vào tháng 2 năm 2025, Việt Nam ghi nhận thâm hụt thương mại 1,55 tỷ USD do nhập khẩu tăng 40% trong khi xuất khẩu chỉ tăng 25,7% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy sự biến động của cán cân thương mại Việt Nam ảnh hưởng rất lớn từ các yếu tố bên ngoài.

Xu hướng gần đây và dự báo

Xu hướng hiện tại

Hiện nay, Hoa Kỳ vẫn duy trì một thâm hụt thương mại lớn, mà chủ yếu do nhu cầu nhập khẩu cao từ các quốc gia như Trung Quốc, Mexico và Canada. Trong khi đó, Trung Quốc tiếp tục xuất hiện thặng dư mạnh nhờ vào xuất khẩu hàng hóa có giá trị cao, đặc biệt là các sản phẩm công nghệ và thiết bị điện tử.

Ngoài ra, một số quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cũng ghi nhận được những dấu hiệu tích cực từ cán cân thương mại. Sự chuyển dịch chuỗi cung ứng và nhu cầu toàn cầu đang tạo ra nhiều cơ hội cho các quốc gia này trong việc gia tăng xuất khẩu.

Báo cáo và dự báo từ các tổ chức uy tín

Các tổ chức như BEA, IMF và Ngân hàng Thế giới thường xuyên công bố các báo cáo và dự báo liên quan đến cán cân thương mại. Những dữ liệu này giúp nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp nắm bắt được xu hướng toàn cầu, từ đó đưa ra chiến lược phù hợp.

Dự báo từ các tổ chức này cho thấy rằng tác động của các cuộc chiến thương mại, chính sách bảo hộ và biến động tỷ giá sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến cán cân thương mại trong tương lai. Các quốc gia cần chuẩn bị sẵn sàng để ứng phó với những thay đổi này nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế của mình.

Tác động của các yếu tố vĩ mô

Các yếu tố vĩ mô như biến động tỷ giá, chính sách tiền tệ và thương mại sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Các quốc gia cần phải theo dõi sát sao tình hình này để có thể điều chỉnh chính sách kịp thời nhằm tối ưu hóa lợi ích từ cán cân thương mại.

Biện pháp cải thiện và chiến lược điều chỉnh

Nâng cao sức cạnh tranh xuất khẩu

Để nâng cao sức cạnh tranh xuất khẩu, các quốc gia cần tập trung vào việc đổi mới công nghệ và cải tiến chất lượng sản phẩm. Việc này không chỉ giúp sản phẩm trở nên hấp dẫn hơn trên thị trường quốc tế mà còn gia tăng giá trị gia tăng cho nền kinh tế.

Ngoài ra, chính phủ cũng cần hỗ trợ doanh nghiệp qua các chương trình trợ cấp và chính sách ưu đãi để khuyến khích xuất khẩu. Một môi trường kinh doanh thuận lợi sẽ giúp các doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ và nâng cao vị thế trên thị trường toàn cầu.

Kiểm soát nhập khẩu

Kiểm soát nhập khẩu là một biện pháp quan trọng để cải thiện cán cân thương mại. Chính phủ cần ưu tiên hàng thiết yếu và hạn chế hàng xa xỉ, từ đó giảm thiểu tình trạng thâm hụt thương mại.

Áp dụng các biện pháp bảo hộ như thuế quan và hạn ngạch cũng là một lựa chọn khả thi. Tuy nhiên, các biện pháp này cần được thực hiện một cách hợp lý để tránh gây ra căng thẳng thương mại với các đối tác quốc tế.

Đa dạng hoá thị trường

Để giảm phụ thuộc vào một đối tác thương mại duy nhất, các quốc gia nên tìm kiếm và mở rộng thị trường xuất khẩu sang các khu vực mới. Việc đa dạng hóa thị trường không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn tạo ra nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp trong nước.

Ví dụ, nếu một quốc gia chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc, việc tìm kiếm khách hàng ở châu Âu hoặc Bắc Mỹ có thể mang lại lợi ích lớn và giảm thiểu rủi ro từ biến động kinh tế của một quốc gia đơn lẻ.

Điều chỉnh tỷ giá hối đoái

Điều chỉnh tỷ giá hối đoái cũng là một chiến lược quan trọng trong việc cải thiện cán cân thương mại. Chính phủ và ngân hàng trung ương cần can thiệp vào thị trường ngoại hối để đảm bảo đồng nội tệ không quá mạnh hay yếu.

Việc này giúp cân bằng xuất nhập khẩu, từ đó tạo ra một môi trường kinh tế ổn định và hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Ứng dụng phân tích cán cân thương mại cho giao dịch Forex cùng EBC Financial Group

Cán cân thương mại là một khái niệm quan trọng, không chỉ phản ánh tình hình kinh tế của một quốc gia mà còn ảnh hưởng đến quan hệ thương mại quốc tế.

Việc hiểu rõ về cán cân thương mại, cách tính và những yếu tố ảnh hưởng đến nó sẽ giúp các quốc gia điều chỉnh chính sách kinh tế một cách hiệu quả. Từ đó, không chỉ đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững mà còn nâng cao vị thế trên thị trường toàn cầu.

Sau khi bạn đã tìm hiểu về cán cân thương mại - chỉ số quan trọng phản ánh sự chênh lệch giữa giá trị hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu, ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ giá hối đoái và kinh tế quốc gia - giờ là lúc biến kiến thức đó thành lợi thế giao dịch thực tế.

Hãy đăng ký tài khoản giao dịch Forex tại EBC Financial Group để tận dụng phân tích cơ bản trong Forex và xu hướng thị trường dựa trên cán cân thương mại. Với nền tảng giao dịch hiện đại, được quản lý bởi FCA, CIMA và ASIC, cùng sự hỗ trợ từ các đối tác chiến lược như FC Barcelona, Quỹ Liên Hợp Quốc và Đại học Oxford, EBC Financial Group mang đến môi trường giao dịch an toàn, minh bạch và chuyên nghiệp, giúp bạn tối ưu hóa chiến lược đầu tư và quản lý rủi ro hiệu quả.

Đăng ký ngay tại EBC Financial Group để bắt đầu hành trình giao dịch Forex thành công của bạn!

Tuyên bố từ chối trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.