Chỉ báo ROC (Rate of Change) là gì?

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là gì? Đây là một công cụ phân tích kỹ thuật quan trọng trong giới giao dịch tài chính, giúp nhà đầu tư đánh giá động lượng và xu hướng của thị trường. Trong bài viết này, EBC sẽ đi sâu vào định nghĩa, cách tính, ứng dụng, cũng như ưu điểm và nhược điểm của chỉ báo ROC để có cái nhìn toàn diện hơn về công cụ này.

Chỉ báo ROC là gì?

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là một công cụ phân tích kỹ thuật được sử dụng rộng rãi trong giới giao dịch tài chính, giúp nhà đầu tư đánh giá động lượng và xu hướng của thị trường một cách hiệu quả.

Định nghĩa ROC (Rate of Change)

Chỉ báo ROC, hay Rate of Change, là một oscillator động lượng đo lường phần trăm thay đổi của giá từ thời điểm hiện tại so với giá ở “n” kỳ trước. Đường ROC dao động quanh mức 0, với giá trị dương biểu thị xu hướng tăng và giá trị âm biểu thị xu hướng giảm.

Ý nghĩa của chỉ báo ROC trong phân tích kỹ thuật

Chỉ báo ROC có nhiều ý nghĩa quan trọng trong phân tích kỹ thuật:

Đo lường động lượng

ROC cho biết tốc độ thay đổi giá, giúp nhà đầu tư đánh giá động lượng của thị trường. Một giá trị ROC cao cho thấy giá đang tăng nhanh, trong khi giá trị ROC thấp hoặc âm cho thấy giá đang giảm hoặc không có động lượng rõ ràng.

Ví dụ, nếu ROC tăng từ 2% lên 5%, điều này cho thấy động lượng tăng đang mạnh lên. Ngược lại, nếu ROC giảm từ -2% xuống -5%, thì động lượng giảm đang mạnh hơn. Điều này giúp nhà đầu tư đánh giá liệu xu hướng hiện tại có đủ mạnh để tiếp tục hay không.

Xác nhận xu hướng

ROC > 0 cho thấy xu hướng tăng, còn ROC < 0 cho thấy xu hướng giảm. Nhà đầu tư có thể sử dụng ROC để xác nhận xu hướng hiện tại của thị trường. Ví dụ, nếu giá đang tăng và ROC duy trì ở mức dương, thì xu hướng tăng có thể được coi là mạnh và đáng tin cậy.

Tuy nhiên, không phải lúc nào ROC cũng hoàn toàn chính xác. Đôi khi, ROC có thể bị nhiễu bởi các biến động ngắn hạn, do đó cần kết hợp với các chỉ báo khác để có cái nhìn toàn diện hơn về xu hướng.

Phát hiện vùng quá mua/quá bán

Giá trị cực đoan của ROC (ví dụ +10% hoặc -10%) có thể báo hiệu thị trường đã quá mua hoặc quá bán. Khi ROC đạt đến các giá trị cực đoan này, nhà đầu tư có thể dự đoán rằng giá có thể sớm đảo chiều.

Tuy nhiên, việc xác định các ngưỡng quá mua/quá bán không phải lúc nào cũng dễ dàng và có thể yêu cầu kinh nghiệm và kiến thức về thị trường. Nhà đầu tư cần phải theo dõi ROC qua thời gian để hiểu rõ hơn về hành vi của nó trên các tài sản khác nhau.

Nhận diện phân kỳ

Phân kỳ giữa giá và ROC (bullish hoặc bearish divergence) có thể báo hiệu đảo chiều xu hướng. Phân kỳ tăng (bullish divergence) xảy ra khi giá tạo đáy thấp hơn nhưng ROC tạo đáy cao hơn, cho thấy động lượng tăng đang mạnh lên và có thể dẫn đến đảo chiều tăng.

Ngược lại, phân kỳ giảm (bearish divergence) xảy ra khi giá tạo đỉnh cao hơn nhưng ROC tạo đỉnh thấp hơn, cho thấy động lượng giảm đang mạnh lên và có thể dẫn đến đảo chiều giảm. Nhận diện phân kỳ là một kỹ thuật quan trọng trong phân tích kỹ thuật và có thể giúp nhà đầu tư dự đoán sớm các đảo chiều.

Cách dùng chỉ báo ROC trên TradingView

1. Thêm ROC vào biểu đồ

Để sử dụng ROC trên TradingView, bạn làm theo các bước sau:

- Mở biểu đồ trên TradingView.

- Nhấp vào biểu tượng "Indicators" (Chỉ báo) ở thanh công cụ phía trên.

- Trong ô tìm kiếm, gõ "Rate of Change" hoặc "ROC".

- Chọn "Rate of Change (ROC)" từ danh sách hiện ra để thêm vào biểu đồ.

2. Cài đặt ROC

Sau khi thêm, bạn có thể tùy chỉnh ROC theo chiến lược giao dịch:

- Số kỳ (Length): Mặc định là 9. Bạn có thể tăng lên (ví dụ: 12) cho phân tích dài hạn hoặc giảm xuống (ví dụ: 5) cho ngắn hạn.

- Nguồn dữ liệu (Source): Thường là giá đóng cửa (Close), nhưng bạn có thể chọn giá mở cửa (Open), cao nhất (High), hoặc thấp nhất (Low).

- Kiểu đường (Style): Điều chỉnh màu sắc và độ dày của đường ROC để dễ quan sát hơn.

3. Phân tích ROC trên biểu đồ

Xác định xu hướng:

- ROC > 0: Động lượng tăng, giá có xu hướng đi lên.

- ROC < 0: Động lượng giảm, giá có xu hướng đi xuống.

Vùng quá mua/quá bán: Quan sát các mức cực đoan của ROC (ví dụ: trên 10% hoặc dưới -10%), tùy thuộc vào lịch sử giá của tài sản, vì không có ngưỡng cố định.

Phân kỳ: Nếu giá tăng nhưng ROC giảm (hoặc ngược lại), đây có thể là dấu hiệu đảo chiều tiềm năng.

Mẹo sử dụng trên TradingView

Kết hợp ROC với các chỉ báo khác như RSI hoặc MACD để tăng độ chính xác.

Sử dụng tính năng "Alert" để nhận thông báo khi ROC vượt qua các ngưỡng quan trọng (ví dụ: vượt 0 hoặc đạt mức quá mua/quá bán).

Cách dùng chỉ báo ROC trên MT4/MT5

1. Thêm ROC vào biểu đồ

Trên MT4:

- Mở MT4 và chọn biểu đồ cần phân tích.

- Nhấp vào "Insert" > "Indicators" > "Oscillators" > "Rate of Change".

- ROC sẽ được thêm vào biểu đồ dưới dạng một cửa sổ riêng.

Trên MT5:

- Mở MT5 và chọn biểu đồ.

- Nhấp vào "Insert" > "Indicators" > "Custom" > "ROC". (Nếu không thấy ROC, bạn có thể tải từ cộng đồng MQL5.)

- ROC sẽ xuất hiện tương tự như trên MT4.

2. Cài đặt ROC

-  Số kỳ (Period): Mặc định là 12. Điều chỉnh theo nhu cầu: kỳ ngắn (ví dụ: 5) cho giao dịch nhanh, kỳ dài (ví dụ: 20) cho xu hướng dài hạn.

- Áp dụng cho (Apply to): Thường là giá đóng cửa (Close), nhưng có thể chọn các loại giá khác.

- Kiểu đường (Style): Chỉnh màu sắc và kiểu đường để dễ theo dõi.

3. Phân tích ROC trên biểu đồ

Xu hướng:

- ROC trên đường 0: Động lượng tăng.

- ROC dưới đường 0: Động lượng giảm.

Quá mua/quá bán: Thêm các đường ngang trên biểu đồ ROC để đánh dấu ngưỡng cực đoan (ví dụ: +10 và -10).

Phân kỳ: Quan sát sự không đồng nhất giữa giá và ROC để dự đoán đảo chiều.

Mẹo sử dụng trên MT4/MT5

Kết hợp ROC với Bollinger Bands hoặc Ichimoku Kinko Hyo để có cái nhìn toàn diện hơn.

Dùng tính năng "Alert" trong MT4/MT5 để nhận thông báo khi ROC đạt giá trị cụ thể.

Công thức và Cách tính ROC

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là một công cụ quan trọng trong phân tích kỹ thuật, nhưng để sử dụng nó một cách hiệu quả, bạn cần nắm rõ cách tính toán và áp dụng nó. Trong phần này, chúng ta sẽ đi vào chi tiết về công thức và quy trình tính toán ROC.

Quy trình tính toán

Để tính toán ROC một cách chính xác, bạn cần tuân theo quy trình sau:

1. Chọn số kỳ "n"

Bước đầu tiên là chọn số kỳ “n” phù hợp với khung thời gian giao dịch của bạn. Số kỳ này có thể là 9, 12, hoặc 25, tùy thuộc vào việc bạn giao dịch trên khung thời gian ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn.

2. Lấy giá đóng cửa hiện tại và giá đóng cửa của “n” kỳ trước

Sau khi chọn số kỳ “n”, bạn cần lấy giá đóng cửa hiện tại và giá đóng cửa của “n” kỳ trước. Điều này có thể dễ dàng thực hiện bằng cách sử dụng các nền tảng giao dịch hoặc phần mềm phân tích kỹ thuật.

3. Tính toán phần trăm thay đổi và lặp lại cho mỗi kỳ

Cuối cùng, bạn sử dụng công thức ROC để tính toán phần trăm thay đổi giá và lặp lại quá trình này cho mỗi kỳ để vẽ đường ROC trên biểu đồ. Điều này sẽ giúp bạn theo dõi động lượng của thị trường theo thời gian và đưa ra các quyết định giao dịch dựa trên thông tin này.

Công thức tính ROC

Công thức tính ROC được định nghĩa như sau:

ROC = (Giá đóng cửa hiện tại - Giá đóng cửa n kỳ trước) / Giá đóng cửa n kỳ trước x 100

Ví dụ, giả sử giá đóng cửa hôm nay là 106 USD, và 3 kỳ trước giá đóng cửa là 102 USD, thì:

ROC = (106-102)/102 x 100 = 3.92%

Điều này có nghĩa là ROC cho biết tốc độ thay đổi giá trong một khoảng thời gian xác định, thường là từ 9 đến 25 kỳ, tùy theo khung thời gian giao dịch mà nhà đầu tư chọn.

Ứng dụng của chỉ báo ROC trong giao dịch

Chỉ báo ROC (Rate of Change) không chỉ là một công cụ để đo lường động lượng và xu hướng thị trường, mà còn có nhiều ứng dụng quan trọng trong giao dịch. Hiểu và áp dụng đúng các ứng dụng này có thể giúp nhà đầu tư đưa ra các quyết định giao dịch hiệu quả hơn.

Xác nhận xu hướng

Một trong những ứng dụng quan trọng nhất của ROC là xác nhận xu hướng của thị trường. ROC duy trì trên 0 và tăng cho thấy xu hướng tăng mạnh. Ngược lại, ROC duy trì dưới 0 và giảm cho thấy xu hướng giảm.

Khi ROC duy trì trên 0, nhà đầu tư có thể tin tưởng rằng xu hướng tăng hiện tại đang mạnh và có thể tiếp tục. Điều này giúp họ quyết định giữ vị thế mua hoặc mở thêm các vị thế mua mới.

Ngược lại, khi ROC duy trì dưới 0, nhà đầu tư có thể dự đoán rằng xu hướng giảm đang mạnh và có thể tiếp tục. Điều này giúp họ quyết định giữ vị thế bán hoặc mở thêm các vị thế bán mới.

Phát hiện vùng quá mua/quá bán

ROC cũng có thể được sử dụng để phát hiện vùng quá mua/quá bán của thị trường. Giá trị ROC cao (ví dụ trên +10%) có thể chỉ ra thị trường quá mua. Khi ROC đạt đến mức này, nhà đầu tư nên chuẩn bị cho khả năng giá sẽ sớm đảo chiều giảm.

Ngược lại, giá trị ROC thấp (ví dụ dưới -10%) có thể chỉ ra thị trường quá bán. Khi ROC đạt đến mức này, nhà đầu tư nên chuẩn bị cho khả năng giá sẽ sớm đảo chiều tăng.

Lưu ý rằng các ngưỡng này cần được điều chỉnh tùy thuộc vào đặc thù của từng tài sản và điều kiện thị trường. Không có ngưỡng quá mua/quá bán cố định nào có thể áp dụng cho tất cả các tài sản và tất cả các thời điểm.

Nhận diện phân kỳ

Một ứng dụng quan trọng khác của ROC là nhận diện phân kỳ. Phân kỳ tăng (Bullish Divergence) xảy ra khi giá tạo đáy thấp hơn nhưng ROC tạo đáy cao hơn. Điều này báo hiệu khả năng đảo chiều tăng, vì động lượng tăng đang mạnh lên mặc dù giá vẫn đang giảm.

Ngược lại, phân kỳ giảm (Bearish Divergence) xảy ra khi giá tạo đỉnh cao hơn nhưng ROC tạo đỉnh thấp hơn. Điều này báo hiệu khả năng đảo chiều giảm, vì động lượng giảm đang mạnh lên mặc dù giá vẫn đang tăng.

Nhận diện phân kỳ là một kỹ thuật quan trọng trong phân tích kỹ thuật và có thể giúp nhà đầu tư dự đoán sớm các đảo chiều của thị trường.

Giao cắt đường 0

Cuối cùng, ROC cũng có thể được sử dụng để tạo ra các tín hiệu mua và bán dựa trên việc giao cắt đường 0. Tín hiệu mua xảy ra khi ROC cắt từ dưới lên đường 0. Điều này cho thấy động lượng tăng đang bắt đầu và có thể là thời điểm tốt để mở vị thế mua.

Ngược lại, tín hiệu bán xảy ra khi ROC cắt từ trên xuống đường 0. Điều này cho thấy động lượng giảm đang bắt đầu và có thể là thời điểm tốt để mở vị thế bán.

Ưu điểm và Nhược điểm của Chỉ báo ROC

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là một công cụ phân tích kỹ thuật mạnh mẽ, nhưng như bất kỳ công cụ nào khác, nó cũng có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Hiểu rõ những điểm này sẽ giúp bạn sử dụng ROC một cách hiệu quả hơn và tránh những sai lầm không cần thiết.

Ưu điểm

Đơn giản, dễ hiểu và dễ tính toán

Một trong những ưu điểm lớn nhất của ROC là sự đơn giản và dễ hiểu của nó. Công thức tính ROC rất dễ nhớ và dễ áp dụng, ngay cả với những người mới bắt đầu trong lĩnh vực giao dịch. Điều này làm cho ROC trở thành một công cụ hữu ích cho tất cả các nhà đầu tư, từ người mới bắt đầu đến người có kinh nghiệm.

Hiệu quả trong việc xác định động lượng và xu hướng thị trường

ROC rất hiệu quả trong việc đo lường động lượng và xác định xu hướng của thị trường. Bằng cách theo dõi giá trị ROC, nhà đầu tư có thể dễ dàng nhận biết khi nào thị trường đang có xu hướng tăng hoặc giảm, giúp họ đưa ra các quyết định giao dịch chính xác hơn.

Linh hoạt, có thể áp dụng cho nhiều khung thời gian và loại tài sản

Một ưu điểm khác của ROC là tính linh hoạt của nó. ROC có thể được áp dụng cho nhiều khung thời gian khác nhau, từ khung thời gian ngắn hạn như 15 phút đến khung thời gian dài hạn như hàng tháng. Ngoài ra, ROC cũng có thể được áp dụng cho nhiều loại tài sản khác nhau, từ cổ phiếu, forex đến chứng khoán.

Giúp nhận diện vùng quá mua/quá bán và phát hiện phân kỳ

ROC cũng rất hữu ích trong việc nhận diện vùng quá mua/quá bán và phát hiện phân kỳ. Khi ROC đạt đến các giá trị cực đại, nó có thể báo hiệu thị trường đã quá mua hoặc quá bán, giúp nhà đầu tư dự đoán sớm các đảo chiều. Ngoài ra, phân kỳ giữa giá và ROC cũng có thể báo hiệu các đảo chiều sắp tới.

Nhược điểm

Dễ bị nhiễu trong các thị trường không có xu hướng rõ ràng

Một nhược điểm của ROC là nó dễ bị nhiễu trong các thị trường không có xu hướng rõ ràng (sideways). Khi thị trường không có xu hướng rõ ràng, ROC có thể dao động không đều và gây ra các tín hiệu sai, làm cho việc sử dụng ROC trở nên khó khăn hơn.

Là chỉ báo trễ vì dựa trên giá quá khứ

ROC là một chỉ báo trễ vì nó dựa trên giá quá khứ. Điều này có nghĩa là ROC có thể không phản ánh ngay lập tức các thay đổi của thị trường, dẫn đến việc nhà đầu tư có thể nhận được các tín hiệu muộn hơn so với thực tế.

Tín hiệu phân kỳ có thể xuất hiện sớm hoặc không chính xác

Tín hiệu phân kỳ của ROC có thể xuất hiện sớm hoặc không chính xác. Điều này có nghĩa là nhà đầu tư cần phải cẩn thận khi sử dụng phân kỳ để dự đoán các đảo chiều, vì nó có thể không luôn luôn chính xác. Để tăng độ tin cậy của các tín hiệu phân kỳ, nhà đầu tư nên kết hợp ROC với các chỉ báo khác.

Không có ngưỡng quá mua/quá bán cố định

Cuối cùng, một nhược điểm của ROC là không có ngưỡng quá mua/quá bán cố định. Điều này có nghĩa là nhà đầu tư cần phải tự điều chỉnh các ngưỡng này dựa trên kinh nghiệm và dữ liệu lịch sử của từng tài sản và điều kiện thị trường. Điều này có thể gây khó khăn cho những người mới bắt đầu.

So sánh ROC với các chỉ báo khác

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là một công cụ phân tích kỹ thuật phổ biến, nhưng nó không phải là công cụ duy nhất. Để sử dụng ROC một cách hiệu quả, bạn cần hiểu rõ cách nó so sánh với các chỉ báo khác và cách kết hợp nó với các chỉ báo này để tạo ra các chiến lược giao dịch mạnh mẽ hơn.

So sánh chỉ báo ROC và Momentum

ROC và chỉ báo Momentum có nhiều điểm tương đồng, nhưng cũng có một số khác biệt quan trọng:

ROC tính theo phần trăm thay đổi giá

ROC tính theo phần trăm thay đổi giá, cho thấy mức biến động tương đối. Điều này làm cho ROC phù hợp cho việc so sánh dài hạn giữa các tài sản khác nhau. Ví dụ, nếu giá tăng từ 100 USD lên 110 USD, ROC sẽ là 10%, bất kể giá ban đầu là bao nhiêu.

Chỉ báo Momentum thường tính theo chênh lệch tuyệt đối

Ngược lại, chỉ báo Momentum thường tính theo chênh lệch tuyệt đối giữa giá hiện tại và giá n phiên trước. Ví dụ, nếu giá hiện tại là 110 USD và giá 5 phiên trước là 100 USD, thì Momentum sẽ là 10 USD. Điều này có nghĩa là Momentum không tính theo phần trăm thay đổi, do đó có thể khó khăn hơn khi so sánh giữa các tài sản có giá khác nhau.

So sánh hiệu quả

ROC thường được coi là hiệu quả hơn trong việc xác định động lượng và xu hướng dài hạn, vì nó cho thấy mức biến động tương đối. Tuy nhiên, Momentum có thể hữu ích hơn trong việc xác định các biến động ngắn hạn, vì nó tập trung vào chênh lệch tuyệt đối.

Kết hợp ROC với các chỉ báo khác

Để tăng độ tin cậy của các tín hiệu giao dịch, nhà đầu tư nên kết hợp ROC với các chỉ báo khác. Dưới đây là một số cách kết hợp ROC với các chỉ báo phổ biến:

RSI (Relative Strength Index)

RSI là một chỉ báo dao động phổ biến, đo lường tốc độ và biến đổi của các chuyển động giá. RSI dao động từ 0 đến 100, với các giá trị trên 70 cho thấy thị trường quá mua và các giá trị dưới 30 cho thấy thị trường quá bán.

Khi kết hợp ROC với RSI, nhà đầu tư có thể tìm kiếm sự đồng thuận giữa hai chỉ báo này. Nếu cả ROC và RSI đều cho thấy thị trường đang quá mua hoặc quá bán, thì tín hiệu này có thể đáng tin cậy hơn. Ngược lại, nếu hai chỉ báo này mâu thuẫn nhau, nhà đầu tư nên thận trọng hơn khi đưa ra quyết định giao dịch.

MACD (Moving Average Convergence Divergence)

MACD là một chỉ báo xu hướng và động lượng, được tính toán bằng cách lấy chênh lệch giữa hai đường trung bình động. MACD bao gồm đường MACD, đường tín hiệu và histogram MACD, giúp nhà đầu tư xác định các điểm mua và bán.

Khi kết hợp ROC với MACD, nhà đầu tư có thể sử dụng ROC để xác nhận các tín hiệu mua và bán của MACD. Ví dụ, nếu MACD cho tín hiệu mua và ROC đang tăng, thì tín hiệu mua này có thể đáng tin cậy hơn. Ngược lại, nếu MACD cho tín hiệu bán và ROC đang giảm, thì tín hiệu bán này có thể đáng tin cậy hơn.

Đường trung bình động (MA)

Đường trung bình động là một công cụ phân tích kỹ thuật phổ biến, giúp nhà đầu tư xác định xu hướng của thị trường. Có nhiều loại đường trung bình động, bao gồm đường trung bình động đơn giản (SMA) và đường trung bình động theo hàm mũ (EMA).

Khi kết hợp ROC với đường trung bình động, nhà đầu tư có thể sử dụng ROC để xác định các điểm vào và ra thị trường. Ví dụ, nếu ROC cắt từ dưới lên đường trung bình động, thì đây có thể là tín hiệu mua. Ngược lại, nếu ROC cắt từ trên xuống đường trung bình động, thì đây có thể là tín hiệu bán.

Tận dụng chỉ báo ROC vào phân tích kỹ thuật cùng EBC Financial Group

Chỉ báo ROC (Rate of Change) là một công cụ phân tích kỹ thuật mạnh mẽ và linh hoạt, giúp nhà đầu tư đánh giá động lượng và xu hướng của thị trường. Với sự đơn giản và dễ hiểu, ROC phù hợp cho cả người mới bắt đầu và những nhà đầu tư có kinh nghiệm.

Tuy nhiên, như bất kỳ công cụ nào khác, ROC cũng có những hạn chế của nó. Nhà đầu tư cần phải hiểu rõ các ưu điểm và nhược điểm của ROC và kết hợp nó với các chỉ báo khác để tạo ra các chiến lược giao dịch hiệu quả hơn.

Bằng cách nắm vững cách tính, ứng dụng và so sánh ROC với các chỉ báo khác, bạn có thể sử dụng ROC một cách hiệu quả hơn trong chiến lược giao dịch của mình và đưa ra các quyết định giao dịch chính xác hơn.

Sau khi bạn đã tìm hiểu về chỉ báo ROC (Rate of Change) - công cụ đo lường tốc độ thay đổi giá, giúp nhận diện động lượng và dự báo xu hướng thị trường - đã đến lúc biến kiến thức đó thành lợi thế giao dịch thực tế.

Hãy đăng ký tài khoản giao dịch Forex tại EBC Financial Group để trải nghiệm nền tảng giao dịch hiện đại, an toàn và minh bạch, được quản lý bởi FCA, CIMA và ASIC, cùng sự hỗ trợ từ đối tác chiến lược như FC Barcelona, Quỹ Liên Hợp Quốc và Đại học Oxford.

Tại EBC, bạn sẽ có cơ hội áp dụng hiệu quả chỉ báo ROC cùng các công cụ phân tích kỹ thuật khác để tối ưu hóa điểm vào/ra lệnh và quản lý rủi ro, giúp nâng cao hiệu quả giao dịch Forex của bạn. Đăng ký ngay tại EBC Financial Group để bắt đầu hành trình giao dịch Forex thành công của bạn!

Tuyên bố từ chối trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.